Neki teolozi tvrde da Luka zapravo nije bio Pavlov saputnik. Osim toga, pretpostavljaju da je Djela apostolska pisao dugo nakon što su Pavle i njegovi drugovi umrli. Naučnici obično datiraju Djela oko 85. godine nove ere, više od dvije decenije nakon Pavlove smrti. Taj trend datiranja biblijskih spisa što udaljenije od vremena kada su se događaji zbili je vrlo prisutan i popularan kod savremenih „učenjaka“, jer je to jedan od načina da se suptilno diskredituje vjerodostojnost sadržine spisa. Za Luku dalje tvrde da se čini kako je previše slabo informisan o Pavlovoj teologiji i misionarskim aktivnostima da bi to bilo iz prve ruke.
Međutim, za nekoga ko je navodno pisao dugo nakon Pavlove smrti, autor Djela apostolskih dobija nevjerovatnu količinu činjenica o lokalnim mjestima, titulama, imenima, uslovima okoline, običajima i okolnostima koje bi samo očevidac savremenika tog vremena i događaja mogao znati.
Klasični istoričar Kolin Hemer detaljno opisuje desetine činjenica koje to potvrđuju u njegovoj majstorskoj knjizi „Djela apostolska u postavci helenističke istorije“ (The Book of Acts in the Setting of Hellenistic History, Colin Hemer). Njegovo istraživanje bi trebalo izazvati bilo kojeg kritičara da preispita datiranje Djela. A ako su Djela nastavak Lukinog jevanđelja, onda logično slijedi da je Jevanđelje po Luki napisano još ranije.
Dok prolazite kroz sledeću listu, sjetite se da Luka nije imao Google ili Wikipediju.
84 istorijske činjenice koje je Luka dobio iz prve ruke
- Prirodni prelaz između pravilno imenovanih luka (Djela 13:4-5).
- Odgovarajuća luka (Perga) uz direktno odredište broda koji prelazi s Kipra (13:13).
- Odgovarajuća lokacija Likaonije (14:6).
- Neobična, ali ispravna deklinacija imena Listra (14:6).
- Ispravan jezik koji se govori u Listri – likaonski (14:11) Prema Timu McGrewu: „Ovo je bilo neobično u kosmopolitskom, helenizovanom društvu u kojem se Pavle kretao. Ali očuvanje lokalnog jezika potvrđuje sažetak u Stefanusu iz Vizantije, koji objašnjava da je ‘Derba’ lokalna riječ za ‘kleku’. Hemer navodi mnoga druga domaća imena u okrugu Listra.“
- Dva boga za koja se zna da su povezana s Listrom – Zevs i Hermes (14:12).
- Odgovarajuća luka, Atalija, koju bi putnici povratnici koristili (14:25).
- Ispravan redosled pristupa Dervi i Listri sa Kilikijskih vrata (16:1; ref. 15:41).
- Pravilan oblik imena Troada (16:8).
- Mjesto uočljive tačke za mornare, Samotrak (16:11).
- Pravilan opis Filipe kao Rimske kolonije (16:12).
- Prava lokacija za rijeku (Gangites) u blizini Filipe (16:13).
- Pravilno povezivanje Tijatire kao središta bojenja (16:14).
- Ispravne oznake za mjesne sudije kolonije (16:22).
- Odgovarajuće lokacije (Amfipolis i Apolonija) na kojima bi putnici proveli uzastopne noći na ovom putovanju (17:1).
- Prisutnost sinagoge u Solunu (17:1).
- Odgovarajući izraz („politarsi“) koji se koristi od tamošnjih sudija (17:6). Napominjemo da je to bio istorijski nepoznat naziv za gradske zvaničnike do arheološkog nalaza u Solunu iz 2. vijeka.
- Tačna implikacija da je putovanje morem najprikladniji način da se stigne do Atine, uz naklonost istočnih vjetrova ljetnje plovidbe (17:14-15).
- Obilno prisustvo kipova i slika u Atini (17:16).
- Upućivanje na sinagogu u Atini (17:17).
- Prikaz atinskog života filozofske debate u Agori (17:17).
- Upotreba ispravne atinske žargonske riječi za Pavla („sakupljač sjemena“ ili na grčkom: spermologos, 17:18), kao i za sud (Areopag, 17:19).
- Pravilna karakterizacija atinskog karaktera (17:21).
- Oltar „nepoznatom bogu“ (17:23). Ove oltare spominju Pausanija i Diogen Laercije.
- Odgovarajuća reakcija grčkih filozofa, koji su poricali tjelesno uskrsnuće (17:32). Vidi riječi Apolona u Eshilu, Eumenida 647-48.
- Areopagita kao ispravan naslov za člana suda (17:34).
- Korintska sinagoga (18:4).
- Ispravno označavanje Galiona za prokonzula, sa prebivalištem u Korintu (18:12). Po McGrewu, „ova referenca bilježi konkretno vrijeme događaja na period od ljeta 51. do proljeća 52. godine.“ Ova referenca je način na koji čak i sekularni proučavaoci Biblije datiraju Pavlovo prvo pismo Korinćanima.
- Bema (sudijsko mjesto), koje gleda na Korintski forum (18:16 i dalje).
- Ime Tiran potvrđeno iz Efesa u natpisima iz prvog vijeka (19:9).
- Dobro poznata svetilišta i kipovi Artemide (19:24).
- Dobro potvrđena „velika boginja Artemida“ (19:27).
- Da je Efeško pozorište mjesto sastajanja u gradu (19:29).
- Ispravan naslov gramateus za glavnog izvršnog sudiju u Efesu (19:35).
- Odgovarajući počasni naslov neokoros, odobren od Rimljana (19:35).
- Ispravno ime za označavanje boginje (19:37).
- Odgovarajući termin za one koji drže sud (19:38).
- Upotreba množine antupatoi, što je možda izvanredna referenca na činjenicu da su dva čovjeka u to vrijeme zajedno vršili funkcije prokonzula jer je njihov prethodnik, Silanus, ubijen. Vidi Tacit, Anali 13.1; Dio Cassius 61.6.4-5. (19:38)
- „Redovna“ ili zakonita skupština, kao tačna fraza posvjedočena na drugom mjestu (19:39).
- Upotreba precizne etničke oznake za Berejca, beroiaios (20:4).
- Upotreba etničkog izraza Asianos (20:4).
- Implicitno priznavanje strateške važnosti koja se pridaje ovom gradu – Troadi (20:7 i dalje).
- Opasnost od obalnog putovanja na ovoj lokaciji (20:13).
- Ispravan redosled mjesta (20:14-15).
- Ispravan naziv grada u srednjem rodu množine (Patara) (21:1).
- Odgovarajuća ruta koja prolazi preko otvorenog mora južno od Kipra pogodovana stalnim sjeverozapadnim vjetrovima (21:3).
- Odgovarajuća udaljenost između ovih gradova (21:8).
- Karakterističan jevrejski čin pobožnosti (21:24).
- Jevrejski zakon koji se odnosi na nejevrejsko korišćenje hrama (21:28). (Arheološka otkrića i citati Josifa Flavija potvrđuju da su ne-Jevreji mogli biti pogubljeni za ulazak u područje hrama. Jedan natpis glasi: „Neka nijedan neznabožac ne ulazi u ogradu oko svetilišta. Ko god bude uhvaćen, biće lično odgovoran za njegovu posledičnu smrt.“)
- Stalno mjesto rimske kohorte (hilijarha) u Antoniji radi suzbijanja bilo kakvih smetnji u vrijeme praznika (21:31).
- Stepenice koje koriste stražari (21:31, 35).
- Uobičajen način za dobijanje rimskog državljanstva u to vrijeme (22:28).
- Tribun je impresioniran rimskim, a ne tarsijskim državljanstvom (22:29).
- Ananija je u to vrijeme bio prvosveštenik (23:2).
- Feliks koji je u to vrijeme bio guverner ili namjesnik (23:34).
- Prirodno stajalište na putu za Cezareju (23:31).
- U čijoj je nadležnosti tada bila Kilikija (23:34).
- Tadašnji pokrajinski kazneni postupak (24:1-9).
- Ime Porcije Fest, koje se upravo slaže s onim koje je dao Josip Flavije (24:27).
- Pravo žalbe za rimske građane (25:11).
- Ispravna pravna formula (25:18).
- Karakterističan oblik pozivanja na cezara u to vrijeme (25:26).
- Najbolje pomorske putanje u to vrijeme (27:5).
- Uobičajeno povezivanje Kilikije i Pamfilije (27:4).
- Glavna luka za pronalazak broda koji plovi prema Italiji (27:5-6).
- Spor prolaz do Knida, pred tipičnim sjeverozapadnim vjetrom (27:7).
- Pravi put za plovidbu, s obzirom na vjetrove (27:7).
- Lokacije Dobrih pristaništa i susjedne lokacije Laseja (27:8).
- Dobra pristaništa kao loše zaklonjena sidrišta (27:12).
- Zapažena tendencija južnog vjetra u ovim podnebljima da se iznenada vrati do ciklonskog sjeveroistočnjaka, dobro poznate gregalije (27:13).
- Priroda četvrtasto montiranog antičkog broda koji nema izbora osim da bude prepušten pred olujom (27:15).
- Tačno mjesto i naziv ovog ostrva (27:16).
- Odgovarajući manevri za sigurnost broda u njegovom posebnom položaju (27:16).
- Četrnaesta noć – izvanredan proračun, zasnovan neizbježno na sastavljanju procjena i vjerovatnoća, potvrđen u sudu iskusnih mediteranskih moreplovaca (27:27).
- Odgovarajući vremenski period za Jadran (27:27).
- Precizan izraz (bolisantes) za sondiranje i tačnu dubinu vode u blizini Malte (27:28).
- Položaj koji odgovara vjerovatnoj liniji prilaza broda koji je pušten da plovi pred istočnim vjetrom (27:39).
- Stroga odgovornost stražara koji bi dopustili zatvoreniku bijeg (27:42).
- Urođenici i sujeverje tog vremena (28:4-6).
- Odgovarajući naslov za poglavara ostrva – protos tēs nēsou (28:7).
- Regijum kao utočište za čekanje južnog vjetra koji će ih provesti kroz tjesnac (28:13).
- Apijev Trg i Tri Krčme kao ispravno postavljena zaustavna mjesta na Apijskom putu (28:15).
- Odgovarajući načini čuvanja kod rimskih vojnika (28:16).
- Uslovi pritvaranja, život „o njegovom trošku“ (28:30-31).
Luka je bio Pavlov saputnik i hroničar
Ovaj spisak pokazuje da je Luka bio dobro informisan o Pavlovim misionarskim putovanjima. Evo suda o Luki jednog klasičnog rimskog istoričara:
„Za Djela je potvrda istoričnosti ogromna… Svaki pokušaj da se odbaci njihova osnovna istoričnost sada mora izgledati apsurdno. Rimski istoričari to odavno uzimaju zdravo za gotovo.“ (A.N. Sherwin-White)
Zanimljivo je da Luka izvještava o pet različitih čuda koja su se dogodila preko Pavlovih ruku (Djela apostolska 13:11, 14:7-9, 19:11-12, 20:9-10, 28:8-9). Nadalje, znamo da je Pavle vjerovao da je činio čuda čitajući njegova pisma (Rimljanima 15:19; 2. Korinćanima 12:12). Luka takođe opisuje Pavla koji propovijeda Isusovo tjelesno uskrsenje (Djela apostolska 13:26-41; 17:32). Da Luka nije bio dobro upoznat sa ovim sitnim detaljima, razumljivo je da ni on ne bi mogao precizno izvještavati o čudima. U nekoliko slučajeva vjerovatno im je čak bio i očevidac.
Pavle se poziva na Luku kao svog saradnika u Kološanima poslanici 4:14, kao i u pismu Filimonu 1:24, te u 2. Timoteju 4:11.
