Ima li rešenja za starenje? Da li i kako možemo produžiti život? Koji su to načini sa kojima raspolažemo da podupremo svoj životni vijek? Koliko je to etički i da li Bog ima nešto da nam kaže po pitanju našeg toka starenja?
Mehanizmi starenja koji su nam poznati danas su:
- Mutacije usled grešaka u DNK replikaciji
Prilikom prepisivanja DNK informacije na svakih milijardu slova desi se jedna greška, što je ukupno oko 7 grešaka nakon svakog prepisivanja kompletne informacije. Uzgred i ovaj način je veoma precizan jer ne poznajemo nijednog daktilografa koji tek nakon milijardu otkucanih slova napravi samo jednu grešku. Nakon prepisivanja DNK informacije nastupaju enzimi koji kontrolišu mehanizam prepisivanja i ispravljaju greške kada postoje. Ipak i pored ovog, neka greška mutacija ostane, što se očituje starenjem na primjer na površini kože.
- Nedostatak telomeraze i nestabilnost genoma
Telomere su krajevi na molekulima DNK; imaju specijalne funkcije kao što su: sprečavaju sljepljivanje krajeva hromozoma, sprečavaju razgradnju hromozoma (od strane ćelijskih enzima); omogućavaju pravilnu replikaciju krajeva hromozoma; čuvaju integritet hromozoma te tako stabilnosti genoma; štite ga od mehanizama oštećenja DNK ili mehanizama rekombinacije genetskog materijala. U tkivu kad se dešava ćelijska deoba i prepisivanje genoma krajevi hromozoma koji se nazivaju telomere se skraćuju pri svakoj deobi ćelije. Na ovaj način stari ćelija, a starenje ćelije jeste i naše starenje. U pitanju je, plastično rečeno, vrsta biološkog sata koji otkucava. Ovo zato što se pri svakoj deobi ćelije ti krajevi (telomere) skraćuju, jer mašina polimeraza koja kopira DNK zbog svoje težine spadne na kraju lanca, tako da je pri svakom prepisivanju DNK informacija kraća i kraća. Kad se ćelije prestanu dijeliti, to ne znači njihovu smrt, nego one žive i dalje, ali su im biohemijska svojstva promijenjena i opisuju se kao stare ćelije, ne dijele se više, već se zaobilaze jednako kao oštećene. Ovo se dešava u našim tjelesnim ćelijama (somatskim) u kojima je blokiran enzim telomeraza. Kakva je njegova uloga sa telomerama?
Telomeraza je enzim koji sadrži matricu komplementarnu slovima DNK prilikom deobe ćelije. Ovaj enzim ima ugrađen u sebi RNK molekul koji je komplementaran telomerama i može da služi da pomenuta kopir mašina ne spadne sa krajeva već telomeraza produžava krajeve hromozoma i na taj način sasvim predaje novoj generaciji ćelije kompletnu DNK informaciju To su matične ćelije embriona, polne ćelije (jajna ćelija i spermatozoid), ćelije krvi. Kod ovih ćelija, dakle, vidimo da je fantastični enzim telomeraze aktiviran. Da li se Neko brine o tome da život bude prenijet netaknut u kontinuitetu time što naše potomstvo dobija kompletnu DNK informaciju? Iz generaciju u generaciju…?
- Oštećenja usled slobodnih radikala
Čuli smo za oksidanse, i antioksidanse koji eliminišu slobodne radikale. Jedno od osnovnih pravila hemije je da u bilo kom molekulu mora da bude paran broj elektrona. Kad je broj elektrona u molekulu paran, molekul je stabilan. Svaki sistem teži stabilnosti, pa tako i molekuli, kao sistemi atoma. Slobodni radikali su atomi, molekuli, jedinjenja sa jednim nesparenim elektronom! Zbog tog nesparenog elektrona, oni su nestabilni, a samim tim i veoma reaktivni. Slobodni radikali jednostavno teže da se što prije spare sa bilo čim, da bi uparili taj elektron i da bi postigli stabilnost. U praksi je to sve izvor problema. Da bi slobodni radikal dobio taj elektron koji mu nedostaje za stabilizaciju, ne bira uopšte sa čim će se spariti i koju supstancu će napasti. Slobodni radikal napadne neku supstancu, „ukrade“ joj jedan elektron koji mu nedostaje za stabilnost, a supstanca kojoj je ukraden elektron postaje oksidovana, a zatim nestabilna oksidovana supstanca „krade“ drugoj supstanci elektron da bi se stabilizovala; druga oksidovana supstanca „krade“ elektron trećoj i tako krug. Nastaje lančana reakcija.
Baš zbog ove „krađe“ elektrona, takozvane oksidacije, imamo pojam oksidativni stres. Oksidativni stres je drugi naziv za štetu nastalu slobodnim radikalima i za starenje kože, ali i organizma. Do oslobođenja radikala dolazi prilikom sunčanja ili zračenja, unosa velikih količina šećera, mesa, kao i korišćenja velikih antioksidansnih farmakoloških instant rešenja.
- Oštećenje mitohondrija
Mitohondrije su djelovi ćelije koja proizvodi energiju i posjeduje sopstvenu genetsku informaciju zvanu mitohondrijska DNK koji je skloniji mutacijama nego DNK koji se nalazi u jedru ćelije. Svi procesi koji se odvijaju u ćeliji, bilo da su procesi sinteze ili razgradnje, u nekoj od svojih faza zahtijevaju utrošak energije. Hidrolizom ATP-a (adenozin-trifosfata) obezbjeđuje se hemijska energija neophodna za te procese. Od ATP-a se odvaja jedna fosfatna grupa pri čemu nastaje adenozin-difosfat – ADP. Vremenom se ATP troši i mora biti sintetisan novi molekul ATP-a. Upravo to obnavljanje ATP-a koje je od suštinskog značaja za život ćelije odigrava se u mitohondrijama.
- Gubitak matičnih ćelija
Matične ćelije su gradivni blokovi života. One imaju jedinstvenu sposobnost da se dijele i obnavljaju i da se razvijaju u različite vrste ćelija u organizmu. Ove ćelije su odgovorne za razvoj organa vaše bebe, tkiva, kao i imunog sistema. U pitanju su ćelije sa kojima se rađamo, koje služe regeneraciji, i godinama se troše, što se i vidi evidentnim procesima starenja. Prirodni zadaci matičnih ćelija su da grade, regenerišu i popravljaju, ali se ove sposobnosti smanjuju već tokom razvoja fetusa i u toku života. Zato su mlade i vitalne matične ćelije iz pupčanika posebno interesantne medicini i čuvaju se u bankama matičnih ćelija kako bi se dugoročno obezbijedio izvor zdravlja porodicama.
- Nasumični epigenetički drift
Sve oko nas je epigenetika, koja se bavi načinom kako ćelija prepoznaje i čita gene, koji će geni u kojim ćelijama ili tkivima biti otključani a koji zaključani; u pitanju su uticaji životne sredine koji doprinose otključavanju odnosno blokiranju nekih gena unutar ćelije čime se podstiču mutacije, i na taj način bolesti i starenje. Nasumični se zove zato jer se dešava zaključavanje nekih gena u određenim tkivima, a u nekima ne. Čak naučnici tvrde da na taj način otključavanja i zaključavanja osoba može da oboli od raka tj. „izvuče pogrešnu kombinaciju aktivacije gena“.
Genetička kontrola starenja
Postoje indicije da posjedujemo gene koji vrše kontrolu starenja, posredno postoje geni za usporavanje starenja. Aktiviraju se u uslovima gladovanja time što se alarmira organizam da malo uspori tempo. Rastezanjem energije na duge staze, potrošnja energije se usporava. Tako je biblijski post jedan blagoslov za nas, preporučen direktno od Boga.
Sa ovim saznanjima, ljudi koji žele živjeti što je moguće duže, a ujedno imaju mnogo novca da mogu uložiti u takva istraživanja, nastoje doći do rešenja produženja života.
Međutim, sa savremenim saznanjima, evidentno je da su naši problemi starenja mnogo dublji, i da skupe kreme, ili probrana hrana ne mogu znatno produžiti naš život. Kvalitet života donekle da, ali ne i dužinu, a kamoli dati dugovječnost. Zatim su pribjegli mijenjanu organa, koje je dalo neke rezultate ali svakako ne podmlađujuće niti dugotrajne. Naprotiv osobe koje su se iz hira podvrgavale promjeni organa umirale su upravo od otkazivanja istih. Stoga su naučnici prešli na „prosto“ rešenje aktiviranja telomera unutar tjelesnih ćelija. Dobili su brz odgovor – nekontrolisani rast karcinoma i ubrzanu smrt. Svaki gubitak ćelijske kontrole.
I kao što su u antičkoj prošlosti faraoni pripremali raskošne grobnice i davali da se njihova tijela balsamuju u cilju sprečavanja raspadanja, tako se i danas neki ljudi odlučuju na bizarni postupak kriogenskog zamrzavanja. Većina ljudi koji odlučuju da budu zamrznuti čine to u nadi da će oživjeti za nekoliko (ili nekoliko stotina) godina. Uglavnom je riječ o osobama koje su bolovale od neizlečivih bolesti, a koje se nadaju da će u budućnosti za te bolesti biti pronađen lijek, ili čak konačno rešenje za zaustavljanje propadanja i starenja.
Zaključak je da ne možemo uraditi ništa da bi doprinijeli produženju našeg ovozemaljskog života. Analizirajući ljudski život naučnici su došli do saznanja da granica vijeka čovječijeg života iznosi oko 115 godina. Dakle, imamo sa naučnog aspekta ograničenje.
Postoji li rešenje?
Činjenica je da da je ideje o dugovječnosti, vječnoj mladosti i čak besmrtnosti oduvijek bila prisutna među ljudima. Možemo li da se spasimo ovozemaljskog beznađa?
Dok ateistička nauka pokušava sama da dođe do nekog rešenja, dotle biblijski religiozne osobe radije slijede logiku života koju nam otkriva sam Tvorac. Šta to konkretno znači?
U knjizi Postanja nalazimo jasne razloge zašto su ljudi postali podložni starenju, propadanju i smrti. Čovjek je izabrao obmanjivački koncept „nezavisnosti“ od svog Stvoritelja, pobunu protiv poretka života koji je Bog uspostavio, što je rezultiralo aktiviranjem mehanizama propadanja sa smrtnim ishodom. Zapazimo kakvo je upozorenje dobio prvi ljudski par ukoliko posegne za tom alternativom.
„Ali s drveta spoznanja dobra i zla ne jedi, jer onog dana kada budeš jeo s njega, sigurno ćeš umrijeti.“ (Postanje 2:17)
Na hebrejskom jeziku dva puta se ponavlja glagol „umrijeti“ – mūt tā-mūt, što bi u bukvalnom prevodu značilo „umrijećeš umirući“. Umiranje je od pada čovjeka postalo neminovnost.
Stoga je pokušaj čovjeka da spasi svoj život u grijehu zapravo suprotstavljen Božjem planu spasenja kao apsolutno jedinom i jedinstvenom rešenju problema propadanja i smrti.
Isus je rekao: „Ko čuva svoj život, izgubiće ga, a ko izgubi svoj život radi mene, sačuvaće ga.“ (Jevanđelje po Mateju 10:39)
Vanja Marinović
