Neki projevrejski orjentisani teolozi zagovaraju važnost redosleda knjiga Starog saveza na način kako su složene u Tanahu (jevrejskoj Bibliji). Da li je to važno i, ako jeste, zašto?
Originalni Stari Savez ili „Tanah“ na hebrejskom, sastoji se iz tri dijela: Zakon (hebrejski „Tora“), Proroci („Neviim“) i Spisi („Ketuvim“). Kada je napravljen i koliko je pouzdan redosled knjiga u Tanahu?
Ako bismo hronološki složili Stari Savez, to bi izgledalo ovako:
- 1. Mojsijeva
- Knjiga o Jovu (pisana u vrijeme kad i Postanje)
- 2. Mojsijeva
- 3. Mojsijeva
- 4. Mojsijeva
- 5. Mojsijeva
- Jošua
- Sudije
- Ruta (pisano u vrijeme Sudija)
- 1. Samuelova
- 2. Samuelova
- 1. Dnevnika i Psalmi (pisano u vrijeme kad i 2. Samuelova)
- 1. Kraljevima
- Izreke Solomonove, Propovjednik, Pjesma nad pjesmama i 2. Dnevnika (pisane u vrijeme 1. Kraljevima)
- 2. Kraljevima
- Osija, Amos, Havakuk, Isaija, Jeremija, Joel, Mihej, Sefanija, Plač Jeremijin, Jona, Nahum i Ovadija (pisano u vrijeme 2. Kraljevima)
- Ezekiel
- Danilo
- Ezra
- Estera, Hagaj i Zaharija (pisano u vrijeme Ezrino)
- Nehemija
- Malahija (pisano u vrijeme Nehemijino)
Tematski složen Stari Savez izgledao bi ovako:
a) Istorijske knjige
- 1. Mojsijeva
- 2. Mojsijeva
- 3. Mojsijeva
- 4. Mojsijeva
- 5. Mojsijeva
- Jošua
- Sudije
- Ruta
- 1. Samuelova
- 2. Samuelova
- 1. Kraljevima
- 2. Kraljevima
- 1. Dnevnika
- 2. Dnevnika
- Ezra
- Nehemija
- Estera
b) Poetske i mudrosne knjige
- Knjiga o Jovu
- Psalmi
- Izreke Solomonove
- Propovjednik
- Pjesma nad pjesmama
c) Veliki proroci
- Isaija
- Jeremija
- Plač Jeremijin
- Ezekiel
- Danilo
d) Mali proroci
- Osija
- Joel
- Amos
- Ovadija
- Jona
- Mihej
- Nahum
- Havakuk
- Sefanija
- Hagaj
- Zaharija
- Malahija
Kanon jevrejske Biblije ili Tanaha
Rabinski judaizam priznaje 24 knjige mazoretskog teksta kao autoritativne. Postoje neslaganja o tome kada je sastavljen kanon knjiga poznat kao Tanah. Neki to pripisuju Nehemiji ili Ezri (oko 400. godine prije n.e.), Judi Makabejcu (167. godine prije n.e), dok drugi izvori tvrde da je to konačno utvrđeno u 2. vijeku n.e. ili čak kasnije.
Jevrejski Talmud tvrdi da je Ezra, koji je predvodio narod u izlasku iz vavilonskog egzila, preduzeo poduhvat sakupljanja i uređivanja Knjige zakona i Knjige proroka. Takođe se smatra da je sazvana „Velika sinagoga“ i da su tokom niza godina razmatrane sve knjige Zakona, Proroka i Spisa. Pored posla koji je izvršio Ezra, mnogi stručnjaci sugerišu da su članovi Velike sinagoge decenijama uređivali ove knjige.
Poznati jevrejski kanoni uglavnom isključuju knjige kao što su Danilo, Jona, Plač Jeremijin, Ruta, Pjesma nad pjesmama…
Što se tiče Septuaginte, grčkog prevoda Starog Saveza nastalog između III i I vijeka prije n.e., izvjesno je samo da je tada prevedena Tora (5 knjiga Mojsijevih), a kada su prevedene knjige iz kolekcija Nevim i Ketuvim, nije poznato.
Analiza spisa sa Mrtvog mora ili Kumranskih rukopisa otvara dodatne nedoumice oko kanona.
Josif Flavije (37-100 n.e.) pominje 22 kanonske knjige Starog Saveza: „Jer mi nemamo nebrojeno mnoštvo knjiga među nama [kao Grci što imaju], već samo dvadeset dvije knjige, koje sadrže sve zapise o prošlim vremenima; od njih pet pripadaju Mojsiju, koje sadrže njegove zakone i tradicije o porijeklu čovječanstva do njegove smrti… proroke, koji su bili posle Mojsija, i koji su zapisali šta se radilo u njihovim vremenima u trinaest knjiga. Preostale četiri knjige sadrže himne Bogu, i propise za vođenje ljudskog života.“
Dakle, prema Josifu Flaviju, 5 knjiga pripada Tori, trinaest knjiga Nevimu, a preostale četiri knjige su pjesme i mudrosti.
Prema tome, uopšte nema konsenzusa o tome kako je postavljen jevrejski kanon Starog Saveza. Jevrejski teolozi smatraju da se nadahnuće završilo prije Ezrinog vremena. Radnja u knjizi proroka Danila dešavala se za vrijeme Egzila te se stoga među Jevrejima prihvata samo kao takav dokument.
Razlike između jevrejske Biblije i drugih starosaveznih kanona, kao što su samarićanski Pentateuh, sirijski, grčki ili neki drugi kanoni, su evidentne.
Protestantski prevodi Starog Saveza u osnovi sadrže iste knjige kao jevrejski Tanah, ali redosled i broj knjiga se razlikuje. Protestanti, koji su se služili opšteprihvaćenim biblijskim tekstom (Textus Receptus) broje 39 knjiga, dok Jevreji broje 24. Ova razlika nastaje zato što judaisti smatraju da Samuelove knjige, knjige o Kraljevima i knjiga Dnevnika čine po jednu cjelinu svaka, 12 malih proroka grupišu u jednu knjigu, dok knjige o Ezri i Nehemiji takođe smatraju jednom knjigom.
Kao što smo vidjeli, nejasno je kako i kad je tačno prihvaćen i složen jevrejski kanon. Takođe nije jasno zašto baš po tom redosledu. Neki naučnici pretpostavljaju da su knjige slagane onim redom kako su prihvatane. Sasvim je izvjesno da je za Jevreje Tora najvažnija i neprikosnovena. Zatim slijede Rani i Kasni proroci, dok se spisi iz kategorije „Ketuvim“ izgleda smatraju kao neka vrsta „ostave“ gdje su nasumično nabacane knjige bez obzira na njihov „žanr“. Tako je ovaj kanon prelazan i nekompletan. Najočigledniji nered u Tanahu vidi se u 4 poslednje knjige Ketuvima, gdje Ezra i Nehemija dolaze prije knjiga Dnevnika. Ovo je anahronizam zato što su poslednji stihovi 2. Dnevnika identični kao prvi stihovi Ezrine knjige koja nastavlja istorijsku naraciju. Ova očigledna greška ispravljena je u hrišćanskom kanonu Starog Saveza, gdje 2. Dnevnika prethodi Ezri. Osim toga sve te 4 knjige su stavljene u prirodnom i ispravnom redosledu sa ostalim istorijskim knjigama. Slično važi za knjigu o Ruti koja je stavljena do knjige o Sudijama, gdje hronološki pripada.
Pored navedenog, evidentno je jevrejsko ignorisanje knjige proroka Danila kao proročkog nadahnuća, dok za hrišćane ova knjiga, zajedno sa Otkrivenjem, predstavlja ključni izvor za razumijevanje proročke panorame do kraja Plana spasenja.
Možemo konstatovati da je opšteprihvaćeni redosled knjiga u Starom Savezu neuporedivo smisleniji i savršeno simetričan, hronološki i tematski, što se jasno vidi iz donje ilustracije.
Institut za izučavanje religije
