U Vebsterovom Novom svjetskom rječniku (Webster’s New World Dictionary) jedna od definicija grčke riječi psiha jeste riječ „duša“ i navodi se da se ona nalazi u korjenu engleske riječi psihologija, koja se odnosi na nauku o umu ili duši; takođe, jedna od definicija je „nauka o životinjskom i ljudskom ponašanju“. Noa Vebsterov rječnik (Noah Webster’s Dictionary) iz 1828. psihologiju definiše na sledeći način:
PSIHOLOGIJA, im. [gr. duša, i razgovor] Razgovor ili rasprava o ljudskoj duši; ili doktrina o prirodi i svojstvima duše.
Imajući na vidu da postoji velika razlika u vanbiblijskom i biblijskom shvatanju pojma „duša“, navešćemo izvorno biblijsko značenje:
Prema Jangovom analitičkom biblijskom konkordansu [registru riječi] (Young’s Analytical Concordance to the Bible), hebrejska riječ „nefeš“ se prevodi kao „duša“. Biblija ili Sveto pismo govori o duši skoro 500 puta, ukazujući na smrtnu životinju i smrtnog čovjeka.
Cilj analize koja slijedi je da li i kakve veze psihologija ima sa spiritualizmom.
Šta je spiritualizam (spiritizam)?
Laž izrečena u Edenskom vrtu, „nećete vi umrijeti“, jeste temelj spiritualizma – da postoji život posle smrti i da je duša odvojena od tijela. Vjerovanje u ovu lažnu doktrinu, kao i deifikacija mrtvih, može dovesti do povezivanja sa mrtvima, što je, zapravo, povezivanje sa demonima, palim anđelima. Dio laži u Edenu je bio da će čovjek napredovati, tako da će postati mudar poput Boga i znaće šta je dobro, a šta zlo. Te dvije laži su temelj panteizma.
Naivno se misli da su neznabožačka praznovjerja nestala pred civilizacijom 20. vijeka. Međutim, Božja riječ i pouzdano svjedočanstvo o činjenicama objavljuju da se vračanje upražnjava i u ovom vremenu, isto kao i u dane starih vračeva. Drevni sistem magije u stvarnosti je isti kao i ono što je danas poznato kao moderni spiritualizam. Sotona pronalazi pristup hiljadama umova, javljajući se u obličju pokojnih prijatelja…
Vračevi iz neznabožačkih vremena imaju svoj ekvivalent u spiritualističkim medijumima, vidovnjacima i vračevima današnjice… Kada bi se veo podigao sa očiju, vidjeli bismo zle anđele koji koriste sve svoje vještine da bi prevarili i uništili. Gdje god se utiče na ljude da zaborave Boga, tamo Sotona sprovodi svoju moć da omađija… Danas Božji narod treba da obrati pažnju na savjet apostola efeskoj crkvi: ‘I ne učestvujte više s njima u besplodnim djelima tame, već, naprotiv, razotkrivajte ih.’ (Efescima 5:11).
Principi Sotonine lažne, paganske religije – obožavanja prirode, vode porijeklo iz Vavilona i poznati su kao dio vavilonskih misterija.
Teorija evolucije, kao teorija o nastanku života, zamijenila je biblijski izvještaj o stvaranju svijeta. U lažnoj paganskoj priči o stvaranju Bog je uklonjen iz kreativne sile i ostavljen po strani. Kreativna sila je podijeljena na dva dijela, dobro-zlo, pozitivno-negativno ili jin-jang, i ta sila se smatra bogom. Tokom evolucionog vremena, dva dijela energije su se, navodno, skladno pomiješala do tačke kada je stvorena sva materijalna supstanca – kosmos, svijet i čovjek. Tvrdi se da je sva materijalna supstanca stvorena od strane iste kreativne sile, ili energije, tako da svaka supstanca vodi poreklo iz istog, univerzalnog izvora (energije) i ima sve karakteristike svega i dio je svega. Sinonimi za ovu kreativnu silu su svijest, kolektivna svijest, sopstvo, subliminalno sopstvo i stotine drugih naziva, čak i bogohulna upotreba imena kojim je Bog sebe nazvao, JA SAM. Čitava teorija se zove panteizam.
Postoji suptilniji panteizam u kojem je Bog povezan sa stvaranjem, ali je On, zauzvrat, ostavio iskru sebe u svemu što je stvorio, tako da svako od nas, po prirodi, u sebi ima skriveno božanstvo. Taj lažni koncept je dobio ime panteizam. Ova grana panteizma tvrdi da je duša besmrtna i da smo mi bogovi. Vjerovanje da duša posjeduje besmrtnost preovladava i danas, čak i u hrišćanskom svijetu. Koncept Boga koji je u nama vodi nas do glorifikacije sebe i do zaslijepljenosti sobom. Humanistička psihologija je iskoristila ovu temu i dodatno je pokazala pojmom samopoštovanje.
Da bi identifikovali spiritualizam u psihologiji, biće potrebno pokazati da su jedno ili oba od sledeća dva učenja sastavni dio ove discipline, i to: 1) život se nastavlja posle smrti – besmrtnost duše; i 2) učenje o razvoju čovjeka do božanskog – božanstvo u sebi. To se ne bi moglo primijeniti na svaku doktrinu pod nazivom psihologija, već samo na ona učenja u kojima se mogu naći takve ideje. Dakle, treba da razmotrimo učenja psihologije iz devetnaestog, početka dvadesetog vijeka i nadalje, sve do danas. Najprije treba da istražimo zapise o onima koji su razvili i uticali na uspostavljanje učenja i filozofiju ove grane medicine. Da li su oni vjerovali u doktrine poput besmrtnosti duše i/ili božanstva u čovjeku?
Sokrat, Platon, Aristotel
Terapeutska psihologija je nastala iz filozofije. Filozofija je nauka o procjenjivanju vrijednosti i dominantnosti bilo kog vjerovanja, situacije, djelovanja, stanja ili materije nad nekom drugom, prema rezonu i odlukama čovječjeg uma. U istoriji ovog svijeta Grci su bili poznati po tome što su imali velike filozofe. Psiha (duša) je bila predmet mnogih rasprava ovih grčkih filozofa. Vjerovanje u besmrtnost psihe ili duše je imalo svoje začetke na ovom svijetu, u Edenskom vrtu, onda je prenijeto u Vavilon i prošireno po cijelom svijetu, seobom naroda i širenjem jezika iz prvobitnog Vavilona.
Sokrat je smatrao da je unutrašnji svijet ljudske duše mnogo značajniji od svijeta spoljašnjih dobara. Za razliku od njih, duša je besmrtna i stoga je njena vrijednost nemjerljiva.
Platon je smatrao dušu kao jedno, nedjeljivo, prema tome, nepropadljivo. Pošto je još u antičko doba bilo očigledno da se organske materije razlažu, Platon je smatrao da nematerijalnost duše predstavlja fundamentalni uslov za njenu besmrtnost.
Ni Platon ni Aristotel nijesu mislili da samo ljudska bića posjeduju dušu. Aristotel je razlikovao: razumsku dušu, koju posjeduje samo čovjek; čulnu dušu, koju posjeduju i životinje i koja je osnova čulne osjetljivosti; i vegetativnu dušu, koju imaju i biljke i koja je osnova nagona za hranom i uzrok rasta i razmnožavanja. Ipak, za razliku od Platona, Aristotel je odbacivao seobu duše iz jedne vrste u drugu, poslije smrti. Takođe je bio skeptičan prema mogućnosti da duša opstane i funkcioniše bez tijela.
Drevne religije Indije, Egipta i Kine sve imaju doktrinu o besmrtnosti duše, kao što otkrivaju Knjiga mrtvih iz Egipta i Tibetanska knjiga mrtvih. Toma Akvinski (1224-1274) piše o besmrtnosti duše i o duši nakon smrti. U Istoriji psihologije prikazani su veliki filozofi, od Sokrata pa sve do savremenog doba, a uključeni su i neki od njihovih spisa koji su prevedeni na engleski jezik. Čini se da je vjerovanje u odvajanje duše od tijela i besmrtnost duše dominantan koncept ovih filozofa. Krajem osamnaestog i početkom devetnaestog vijeka termin psihologija počeo je da se koristi kada se odnosio na proučavanje uma, i postepeno je pod ovim terminom počela da se podrazumijeva disciplina terapije uma. Psihijatrija je termin koji se koristi za doktora koji se specijalizovao za dijagnozu i liječenje neuroza i psihoza. Mnogi autoriteti na polju psihologije iz 19. i 20. vijeka vjerovali su u besmrtnost duše. Ta činjenica će biti jasnije prepoznata dok budemo posmatrali vodeće psihologe i psihijatre ove moderne discipline. Zapamtite, definicija spiritualizma je vjerovanje u život nakon smrti, a moguće je da se uspostavi komunikacija između živih i mrtvih, praksa koja je strogo zabranjena u Bibliji.
Koncepcija spiritualizma pretpostavlja sledeće:
Čovjek je biće napretka; njemu je određeno da se, od rođenja pa sve do vječnosti, neprestano približava božanstvu; svako razumno biće sudiće samo sebi, a ne neko drugo; sud će biti pravedan, jer je to sopstveni sud; svako pravedno i savršeno biće je Hrist; pravo znanje uzdiže čovjeka iznad svih zakona; sve što postoji, dobro je; svi grijesi koje počinimo su nevini; porijeklo Biblije je upitno; Biblija je samo jedna bajka; ljubav se ističe kao glavna Božja osobina.
Doktrina o životu posle smrti i božanstvu u čovjeku nastala je iz laži izrečene u Edenskom vrtu i predstavlja temelj istočnjačke misli i zapadnjačkog okultizma. To su doktrinarni principi paganskih principa religioznosti i/ili obožavanja prirode. Da bismo prepoznali sjeme spiritualizma unutar psihologije, potrebno je da razumijemo istočnjačko objašnjenje čovjeka: 1) Duša se odvaja od čovjekovog tijela, nastavlja da živi nakon smrti i besmrtna je. 2) Ova duša se sastoji od svjesnog uma i ima podsvjesne i nadsvjesne (supersvjesne) komponente, koje su pak dio univerzalnog uma, koji se naziva univerzalna svijest, sopstvo, subliminalno sopstvo, više sopstvo, bog. Pošto se vjeruje da je čovjekov um dio univerzalnog uma boga, stoga čovjek ima božanstvo u sebi, a cilj u životu je da to božanstvo dovede do punog procvata, izbjegne reinkarnaciju, pridruži se duhovnom svijetu nirvane i uživa u vječnom životu blaženstva.
Postoje brojne prakse koje se primjenjuju na području terapije uma, čiju radnu snagu njeni zagovornici objašnjavaju kao produžetak nesvjesnog uma, kako je rečeno u prethodnom pasusu. To su hipnoza, vidovitost, vizualizacija, telepatija, medijumstvo, meditacija, joga, transendentalna meditacija, vančulna (ekstrasenzorna) percepcija i druge. Postoji uvijek prisutno vjerovanje i učenje da unutar sopstva prebiva sva mudrost univerzuma i moć za liječenje svega. Osmišljeno je mnoštvo tehnika za pristupanje toj pretpostavljenoj moći unutar nas. Postoji veliki broj teorija koje se odnose na funkcionisanje uma i terapije uma, koje se promovišu u oblasti psihologije.
Prema Alenu E. Berginu (Alan E. Bergin) i Solu L. Garfildu (Sol L. Garfield), urednicima Priručnika za psihoterapiju i promjenu ponašanja, 1994. str. 6, postoji više od 400 različitih psihoterapijskih metoda koje se nude javnosti i 10000 raznovrsnih tehnika.[1]
Zašto toliko? Odgovor: teško je naučnim testiranjem dokazati njene teorije, dijagnoze i terapije. Nema sumnje da se u psihologiji poštuju mnogi principi koji imaju vrijednost i lišeni su spiritističkog uticaja.
Osobe koje se u različitim radovima najčešće spominju kao autoriteti i teoretičari u oblasti psihologije su Džejms (James), Frojd (Freud), Jung, Rodžers (Rogers) i Maslov (Maslow).
Ovi ljudi su, tokom proteklih 100 i više godina, postavili opšte teorije u oblasti nauke o umu. Razmotrićemo priču o svakom od ovih stručnjaka i učitelja, u našoj potrazi za sjemenom spiritualizma, koje je možda ušlo u sekularnu psihologiju, i koje se možda i praktikuje.
U drugoj polovini 19. vijeka, uključujući i rane godine 20. vijeka, najčešće se mesmerizam, takođe poznat i kao hipnoza i sugestija, koristio u terapiji liječenja uma u Sjedinjenim državama i Evropi.[2]
„Do 1885, ‘psihoterapijski pokret’, koji je nastao u Evropi, sredinom 1860-ih, sa Lieboom (Liebault), i brzo se razvijao u sledećoj dekadi, napredovao je u Sjedinjenim državama, prvenstveno kroz napore psihologa Vilijama Džejmsa (William James), G. Stenlija Hola (G. Stanley Hall), Džozefa Jastrova (Joseph Jastrow) i Džejmsa Marka Boldvina (James Mark Baldwin), kao i nekoliko ljekara.“[3]
Vilijam Džejms (William James), doktor medicine (1842-1910)
Godine 1890, Vilijam Džejms, slavni profesor psihijatrije [i filozofije, fiziologije i anatomije – prim. izdavača] sa Harvarda, napisao je članak za Skribnerov magazin, pod nazivom Skriveno sopstvo. Napisao je da je nauka ignorisala misticizam, okultno, spiritualizam, liječenje vjerom i hipnozu, jer se to ne može dobro razumjeti i klasifikovati. Džejms je pozvao na dalja proučavanja i istraživanja u ovoj oblasti. Džejms je najprije bio angažovan da predaje na Harvardu, svom akademskom domu tokom, praktično, čitave svoje karijere. Proučavao je okultno i upustio se u istraživanje psihe, seansi i, naravno, različitih religijskih iskustava, pišući knjigu Vrste religioznog iskustva (Varieties of Religious Experience).
Medicinski stručnjaci i javnost u cjelini bili su zainteresovani za hipnozu, sugestiju, mentalno liječenje, višestruke ličnosti, automatsko pisanje, istraživanje psihe itd., i korišćenje tih metoda je dostiglo vrhunac 1890-ih, da bi došlo do neznatnog pada i onda ponovne uzburkanosti između 1905. i 1910. godine.
Prije današnjeg vremena, važan trenutak za upotrebu hipnoze i sugestije u mentalnoj terapiji u američkoj istoriji bio je u prvoj deceniji 20. vijeka. Adelbert Albreht, urednik Časopisa za krivično pravo i kriminologiju, 1913. godine je izjavio:
„Nekoliko psihoterapeuta u Americi je tvrdilo da su hipnozom izliječili stotine slučajeva alkoholizma i njegove posledice.“
U isto vrijeme u Americi su bili popularni pokreti nazvani Pokret Emanuel i Hrišćanska nauka. Da bi se borio protiv nervoze i zala svog vremena, časni Elvud Vorsester (Elwood Worcester) pokrenuo je krstaški rat, kombinujući liberalno hrišćanstvo, subliminalno sopstvo i druge metode koje su se u to vrijeme koristile u psihoterapiji; to je nazvano Pokret Emanuel, zato što su oni svoja okupljanja započeli 11. novembra 1906. u zgradi Emanuelske crkve. Ovaj pokret nije nužno koristio stručnjake za sprovođenje terapije i uskoro se proširio svuda po zemlji među različitim protestantskim organizacijama, baptistima, kongregacionistima, unitarijancima, prezbiterijancima itd. Ti pokreti su izazvali interesovanje za subliminalno sopstvo i skrivene moći, uz moguće veze sa onostranim svijetom; to je bio početak javne svijesti o nesvjesnom.
Sigmund Frojd (Sigmund Freud), doktor medicine (1856-1939)
U vrijeme gore spomenutog vrhunca upotrebe hipnoze u Evropi i Sjedinjenim Državama, neurolog-psihijatar Sigmund Frojd iz Beča, iz Austrije, došao je u Sjedinjene Države 1909. godine, da održi seriju predavanja o liječenju uma, koje je on razvio i nazvao ga psihoanalizom. Frojd nam govori da je on koristio hipnozu, ali:
„Odustao sam od tehnike primjene sugestije a, sa tim, i od hipnoze, zato što sam izgubio nadu da ću sugestiju učiniti dovoljno snažnom i postojanom, kako bi dovela do trajnog izlečenja. U svim teškim slučajevima vidio sam da sugestija prestaje da djeluje, a bolest se ponovo pojavljuje.“[4]
Frojd je bio psihijatar i istraživač na polju neurologije. Godine 1909, on je grupi psihijatara u Sjedinjenim Državama izložio koncept psihopatologije (poremećene mentalne aktivnosti), koja potiče iz podsvijesti, i predstavio tehniku liječenja uma koju je nazvao psihoanaliza. Odbacio je upotrebu hipnoze i jednostavno je sa pacijentima istraživao istoriju njihovog djetinjstva i mladosti. Frojd je bio ateista, nije vjerovao u duhove i okultne događaje je objašnjavao kao produžetak podsvijesti. Centralni stub njegove doktrine bila je podsvijest i, kod većine mentalnih poremećaja, bila je povezana sa nekom vrstom seksualnog odnosa. Frojd je, takođe, koristio kokain kao terapiju za mentalne poremećaje. Na kraju je odbacio kokain kao terapiju, kao što je učinio i sa hipnozom. Frojd je bio tumač snova i ovu tehniku je takođe koristio u procesu psihoanalize.
Frojd je promijenio smjer psihoterapije u Sjedinjenim Državama i došlo je do smanjenja korišćenja mnogih okultnih tehnika. Međutim, on je dolio ulje u vatru, što se tiče koncepta podsvijesti. Podsvijest je bila izvor subliminalnog sopstva, nagona, čovjekovog sjećanja, rezervnih energija itd. Vjerovalo se da je podsvijest osjetljivija na dobro i zlo, nego naš svjesni um; ona je bila veza sa Univerzalnim umom ili Duhom.
„Njeni korjeni su bili ono Beskonačno, ona je bila bliža Univerzalnom duhu. Podsvijest je tada bila nešto tajanstveno: ona je liječila; ona se sjećala svega; ona je rješavala probleme; ona je mogla da otkrije veličanstvena, nezamisliva bogatstva.“[5]
Još jedan pokret u prve dvije decenije 20. vijeka u Sjedinjenim Državama bio je Pokret nove misli (New Thought Movement), koji je osnovao profesionalni hipnotizer Fineas Parkurst Kvimbi (Phineas Parkhurst Quimby, 1802-1866), „filozof-mesmerista-iscjelitelj-naučnik“. On je učio da mnoge bolesti mogu da se izliječe sugestijom pa su, stoga, umišljene. Još jedan mesmerista i spiritualista, Meri Bejker Edi (Mary Baker Eddy), uvela je ideje Pokreta nove misli u Hrišćansku nauku. Sanatorijum Nova misao na rijeci Hadson, 1909. godine je nudio terapije:
„…psihičkim eksperimentima, necrkvenom religijom, uputstvima za pridobijanje svijeta čistim osjećajima optimizma, električnim šokovima sprovedenim kroz zupčastu zlatnu krunu, hipnozom i sugestijom.“[6]
Najpopularniji su bili tretmani za um Nove misli i Hrišćanskih naučnika. Od 1882. do 1908. godine, broj hrišćanskih naučnika je porastao sa manje od stotinu na 85000. Ovi pokreti tvrdili su da uspješno liječe sva oboljenja. U toj mješavini teorija, Frojd je predstavio svoju sopstvenu teoriju psihoanalize:
„Psihoanaliza se bavi otkrivanjem događaja iz prošlosti pojedinca i njihovim posledicama po njega, a ni ti događaji ni posledice nikada ne mogu biti potpuno isti za dvije osobe.“[7]
Frojd je imao veliki uticaj na psihologiju u Sjedinjenim Državama početkom 20. vijeka. Koristio je analizu snova, ispovijedanje i gledanje u prošlost, kao izvor mentalnih problema. Ovaj pristup naginjao je tome da se roditelji krive za mentalne poremećaje pacijenata. Tu filozofiju su razvijali drugi, sve dok navodni povratak u utrobu i u prethodne živote putem hipnoze nije postao dio modus operandija psihologa.
Na osnovu ove teorije o iskustvima iz prošlosti, uključujući i unutarmaterični razvoj i iskustvo rođenja, proizilazi da je to odlučujuće za stabilnost ili nestabilnost budućeg mentalnog zdravlja pojedinca. To je osnova za koncept ponovnog rođenja i pronalaženja unutrašnjeg djeteta, božanstva u nama (božanskog djeteta, po Jungu) u psihoterapiji.
Iako Frojd nije bio poznat kao spiritualista, već je psihičke pojave pokušavao da objasni kao da proističu iz podsvijesti, ipak je bio zainteresovan za takve stvari, pošto je bio član Društva za psihološka istraživanja (SPR – Society for Psychical Research), koje je pokušavalo da ispituje psihičke događaje na naučnoj osnovi. Frojd je bio izabran za dopisnog člana Britanskog društva za psihološka istraživanja 1911. godine, a 1915. je postao počasni član Američkog društva za psihološka istraživanja. U decembru 1923, Grčko društvo za psihološka istraživanja počastvovalo ga je na sličan način. Metju Rafael (Matthew Raphael), autor knjige „Bil V. i gospodin Vilson“, o suosnivaču Anonimnih alkoholičara, na strani 161 dijeli sa nama Frojdovo zanimanje za spiritizam. Rafaelov komentar:
„… Kao što smo vidjeli, Sigmund Frojd, čiji je najveći cilj bio da psihoanalizu postavi na naučne temelje, ipak je primjećivao natprirodne (okultne) pojave – na veliku žalost svojih najbližih učenika, koji su osjećali potrebu da opovrgnu uznemirujuće činjenice ili da ih zataškaju. Čitavo poglavlje Frojdove monumentalne biografije, koju je napisao Ernest Džons (Ernest Jones), posvećeno je Frojdovoj otvorenosti za okultizam (on je bio član Društva za psihološka istraživanja) i njegovom objavljivanju, uprkos Džonsovom protivljenju, radova o telepatiji.“
Ernest Džons, doktor medicine, Frojdov biograf i saradnik, izjavio je da se uopšteno smatra da je Frojdov najveći doprinos nauci njegovo tumačenje snova i koncept nesvjesnog uma.
Iz knjige Razotkrivanje spiritualističke prakse u savremenoj sekularnoj psihologiji, Edwin A. Noyes (adaptirano)
___________________________
[1] Gabbert, Dan, Biblical Response Therapy®, Healing God’s Way, Gabbert Family Resources, Aardvaark Global Publishing Co., LLC, (2008); p. iv; Available at Black Hills Health and Education Center, PO Box 19, Hermosa, SD 57744, www.bhhec.org
[2] Hale, Nathan G., Freud and the Americans, The Beginnings of Psychoanalysis in the United States, Oxford University Press, (1971), pp. 229, 230.
[3] Ibid., p. 229.
[4] Hale, op. cit., p. 227.
[5] Ibid., p. 241.
[6] Ibid., p. 246.
[7] Bettelheim, Bruno, Freud and Man’s Soul, First Vintage books Edition, (1984); Random House Inc., New York p. 42.
